Xon tsayt oktoower 1987, wii in Recife-PE, Brasil, en trefung fon te UNESCO paseyert is, hon ti ferxiitne natsioone fer ti ONU ferlangt tas es nootwënich weyer ti Teklaratsioon fon te Linkwistike Rechte aus kewe.
Fon too aan foran sin meere welt trefunge iwer tee phunkt paseyeert un im yoer 1996 hot ti UNESCO tee importante Tokumënt aus kep ap Barcelona-Spaanye, fer ti erhalung fon te ërepxfat fon te mënxheet, was ti neekst 7.000 xprooche fon te foleke fon tëm planet sin.
Te mënx khan net fray sin wën net ti kontitsioone peaarwat kewe woo iim meechlich mache sayn siwiil un politixe rechte penutse un erleewe, soo wii sayn sosiaale un kulturale rechte;
Ti meyerxte xprooche fon te welt woo in kefoer fer se ferxwine sin, keheere tsu kemeenxafte woo in anere natsione trin instaleyert kep sin, torich kriiche ore auswanerunge, wii es fer uns paseyert is un was te protses fon te xproochlich supstitutsioon promoweyert un ekstra ti rechiirunge woo ti mënxe tswinge ploos een eensicht xprooch xpreche, wii tas fer uns paseyert is iwer em 2.Welts Kriich un ti yoore woo tëm noo khom sin, wan fiil familye nime unser xprooch fer sayn khiner wayter kelërnt hon.
-Ti Teklaratsioon rechent als en linkwistixe krupe ti mënxlich kolektiwiteet woo ti selwich xprooch taylt un im teritorial raum fon en anere xprooch kemeenxaft ferwortselt is, awer net ti selwiche historxe foerfaare hot, wii es pay inwanerer foleke te fal is.
In tëm moonat, wën mer te Welts Taach fon unser Moter Xprooch fayre, khëne mer saan tas meyer mit aych fayre wole, wayl meyer hon xon soo files mitsamer ketuun: hon en xrift ketsoo tas mer unser ërepxaft wayter lërne khëne, hon unser xprooch inkexrip in te Unesco, hon ti kesets kemach kriit als Histoorix un Kultural Ërepxaft fom xtaat RS; sin leerer am kapasiteere fer xuul se hale in Hunsrik un hon xon phaar picher kexrip fer se helfe unser xprooch leewent hale.Aah,un sin ti Piipel am iwersetse.
Fiile jornaliste, ratialiste, leerer, xraywer un poëte sin aach sayn teel am mache fer ti Plat Taytx xprooch xtërkere, was aarich xeen is. Un sokaar anere aler sorte aarwater sin sich am inxraywe fer mit hale im Krupe Hunsrik Xprooch im Face, was xon neekst 20.000 aanhënger sin. Xeen kël, tas unser layt hayt tsuu taach koraaj hon fer sich aan kewe als xermaanixe ore taytxe nookhomer un unser xprooch xraywe un xpreche.
Xeene kruus aus Thee Walt.
*Solange Hamester Johann ist die Leiterin vom Proyëkt Hunsrik in Thee Walt, Santa Maria do Herval, RS, Kommentatorin der Radiosendung AHAI – Die Deutsche Stunde der Gemeinden – Block 04 und Kolumnistin bei www.brasilalemanha.com.br. E-Mail: equipehunsrik@gmail.com