Marcos Bagno, Mayster in Linkwistik un Dr. in Filolokii – was petayt en xprooch in sayn kans prayt xtuteere, sayn tokumënte un literatuur, is leerer in te Uniwersiteet Brasília, woo xon mee wii 30 picher kexrip hot, tuut forx kriiche keeche ti linkwistiks tiskriminiirung, wayl tas aach en social tiskriminiirung is.
Er saat tas ti xprooche tiskriminiirung mus erkhënt këwe, aan këp ore tenunsiert këwe un te keeche kekhëmpft këwe.
Sicher tas tee iwich unser prasisliaanixe portukees xprëcht, woo fiil anërxter is wii te potukees fon Portugal fom lëtxte hunert yoer kang.
Awer, ales was er saat, khëne mer saan iwich te Hunsrik fon Lataynix Amëërika, woo fiil anerxter is fom stantart Deutsch, iwerhaupt wayl mëyer xon mee wii 190 yoer hier sin, un ti xprooche sin leewent: ferënere sich, mit te mënxe sayn neetichkheete.
Unser Taytx – te Hunsrik/Plat Taytx, woo mëyer hayt tsu taach xprëche, tsaycht unser aktuaal realiteet im Siit Brasil.
Un mëyer, fom Proyëkt Hunsrik, sin xon tsayt 2004 am foerxlaan ti aanëmung fon te aychënte karakteriste fon unser xprooch.
Tas hayst als kiltich un richtich iwernëme ti linkwistike alternatiife woo xon soo lang hier penutst këwe.
Is nët ploos ti xprooch woo sich ferënert, sin aach tii woo ti xprooche penutse, mitsamer, ëne mit em anere am xprëche, woo ti xprooche ënere.
Mëyer, ti nookhomer fon te alte xermaanixe layt, sin xon mool kans anërxter wii ti aktuaale taytxlëner fon triwe. Soo, ti xprooch, woo xon nët ikaal waar, is sicher xon kans anërxter hayt tsu taach.
Khan mer nët ferxteen wii soo fiil layt imer noch tënke mëyer weere een eensichst folëk woo too hëyer khom is un tas tas ales sëlwiche taytxe weere. Tas waare tutsënte xermaanixe sorte foleke woo hëyer khom sin foer 1871, wii tas Taytxlant feraynicht këp is als en xtaat.
Tëswëche, kriin mëyer khee tswët natsionaliteet: wayl Taytxlant noch nët kekrint waar. Tas is was uns keantwort këpt wën mer tas ferlangt. Ploos wëyer noo 1871 auskewanërt is, khan tas ferlange.
En xprooch fom Leerer Jorge Küster Jacob, fon Vila Pavão/ES, sosiolook aus te Unisinos, tsaycht kans klaar was ich am saan sin. Er saat:
“Mëyer sin Pomeraaner. Mëyer sin nët feraynicht këp. Mëyer sin frier hëyer khom. Tan sin mer als pomeraaner aan khom”
Un mëyer sin Hunsriker. Mëyer sin khee ikaale taytxe layt.
Mëyer sin foer te feraynichung khom. Mëyer sin als Hunsriker inkewanërt, mit aychne xprooch un aychne kultuur.
Xeene kruus aus Thee Walt.
*Solange Hamester Johann ist die Leiterin vom Proyëkt Hunsrik in Thee Walt, Santa Maria do Herval, RS, Kommentatorin der Radiosendung AHAI und Kolumnistin bei www.brasilalemanha.com.br. E-Mail: equipehunsrik@gmail.com