Fon tëm yoer aan foran, hot Taytxlant fersuucht sayn xprooch aach fereeniche, was sich meechlich kemach hot mit Martim Luther sayn xrift un mit em Linkwist Konrad Duden, woo ti taytx rechiirung keruuf hot fer se xafe tas ti xprooch klaychmeesich keept. Ploos fon 1903 aan foran is te standart taytx in te xuule inkesetst kep. Soo, sin es yets tan 115 yoer woo tii xprooch ti haupst xprooch is fon Taytxlant.
Unser Plat Taytx Xprooch is xon 1.500 yoer in penutsung in fiile rechioone fon Europa un ti eyerxte rejister un picher sin kexrip in unsre taytx. Wayl ti natsioone mise een xprooch aus suuche fer sin tii woo ti rechiirung sich ausxpreche tuut, kewe ti anere als tialekt aan kesaat, was petayt tas tialekte sin ti xprooche woo khee militeyer hon.
Im Rio de Janeiro xpreche ti layt portukeesix mit en xtarke “xxx” in fiile wërter, weest tuu warom¿ Wayl ti Royal Familye in 1808 aan khom is aus Lisboa. Rio de Janeiro xprecht te tialekt fon te kapital fon Portugal. Warom tuun meyer hier im Rio Grande do Sul net te “xxxx” soo xtarem aus xpreche¿ Wayl unser xtaat pewoont kep is fom folek fon te Açores Insle, ti Açorianos, woo net tee selwiche aksënt hon in sayne tialekt.
Tas selwiche mit uns hunsriker ore plat taytx xprecher: mier sin fon fiile ferxiitne xtaate un europeyixe natsioone, mit tialekte woo fiile unerxiite hon unich sich. Awer, hier im Brasil, muste ti nachparxlayt sich fereeniche, sich unichnaner ferxteen, un, tesweche, kept es fiile tialekte fom Hunsrik-Plat Taytx im Brasil, Argentina un Paraguai, pis woo tii nookhomer fon unser inwanerer sich ferxtraut hon.
Tan, prayche meyer net noo yeete wort aan saan: “Ich xpreche tas net soo aus.” ore “mayn familye saat tas wort soo ore soo”. Tas is natierlich soo, wayl sin inwanerer khom fon te kans Europa.
Fer en payxpiil aych foer pringe, fertseele ich aych tas kexichtche, woo mit uns paseyert is: ich un Mabel, fom Proyekt Hunsrik, waare in en fersamlung mit Deise Wickert, fon te Emater. Too hate meyer ti reet fer tas wort “borboleta” iwersetse.
Ich saat: “xmeterling” is tas wort. Mabel saat “nee, fleter maus is tas wort”. Deise
saat: “ Puplat” is tas wort. Too hon meyer uns ferwunert iwer tas frëmt wort. Deise is
aus te rechioon fon te Missões. Tan hon ich un Mabel forxunge kemach iwer tas wort
un hon aus kekluucht tas “puplat” xmeterling is in en xprooch fom Eest Europa, fon
woo familye khom sin unser Nort West rechioon pewoone.
Soo, wil ich too temit saan, tas unser xprooch, en XERMAANIX XPROOCH fon Siit
Amëërika kenënt, soo important is, soo prayt umfasent tas se xon fiile tialekte hot
hier im Brasil un in kans Siit Amëërika. Is tas net aarich important¿¿¿
Xeene kruus aus Thee Walt.